Mistrzostwa Europy w piłce nożnej są jednym z najważniejszych wydarzeń sportowych na świecie, ustępując jedynie mistrzostwom świata. Przez 60 lat historii tego turnieju byliśmy świadkami niespodziewanych wyników, wyjątkowych bohaterów oraz licznych rekordów. Jak ewoluował ten turniej na przestrzeni lat? Odkryj historię Mistrzostw Europy!
Początki Mistrzostw Europy były skromne – w 1960 roku we Francji w finale rywalizowały tylko cztery zespoły. Pierwotnie zawody nosiły nazwę Puchar Europy Narodów, a nazwa została oficjalnie zmieniona na Mistrzostwa Europy w 1968 roku we Włoszech. Formuła z czterema drużynami w finale utrzymywała się do edycji w Belgii w 1972 roku i w Jugosławii w 1976 roku. Od Mistrzostw w 1980 roku, również we Włoszech, liczba zespołów wzrosła do ośmiu, a format ten był stosowany aż do turnieju w Szwecji w 1992 roku.
Następne edycje – w Anglii (1996), Belgii i Holandii (2000), Portugalii (2004), Austrii i Szwajcarii (2008) oraz Polsce i Ukrainie (2012) – liczyły już 16 drużyn. Edycja w 2016 roku we Francji zgromadziła 24 zespoły, a ta liczba obowiązuje do dziś.
Od szóstej edycji Mistrzostw Europy w 1980 roku we Włoszech, gospodarze turnieju mają gwarantowane miejsce w fazie finałowej bez konieczności uczestniczenia w eliminacjach. Pierwsze pięć finałów Mistrzostw Europy rozgrywano w formacie pucharowym, a od 1980 roku wprowadzono fazę grupową, której format ewoluował w kolejnych edycjach.
Mistrzostwa Europy w piłce nożnej odbywają się co cztery lata, na przemian z Mistrzostwami Świata. Pandemia koronawirusa spowodowała przesunięcie terminu Euro 2020 na rok 2021. Organizacja turnieju odbywa się w różnych krajach, a Euro 2024 odbędzie się w Niemczech.
W historii Mistrzostw Europy dotąd dwanaście razy organizatorem był jeden kraj, a trzy razy obowiązki te podzielone były między dwa kraje. Kibice pamiętają głównie zwycięzców turnieju, jednak każda edycja przynosi nowe emocje i zaskakujące wyniki. Był to ostatni turniej z udziałem tylko czterech drużyn, a także ostatni, w którym gospodarze musieli przejść przez eliminacje – Jugosławia wywalczyła sobie miejsce, pokonując Walię.
W finale, po remisie 2:2 z RFN, Czechosłowacja zwyciężyła w konkursie rzutów karnych, gdzie decydujący karny wykonał Antonin Panenka. Zyskał on sławę dzięki unikalnemu sposobowi wykonania rzutu karnego, sugerując mocne uderzenie długim rozbiegiem, aby ostatecznie delikatnie podciąć piłkę, która lobem wpadła do bramki. Ten styl wykonania karnego zyskał nazwę „podcinka”. Zwycięstwo to oznaczało dla Czechosłowacji powrót do świetności, co potwierdziła zajmując trzecie miejsce na kolejnych mistrzostwach Europy i zdobywając złoto na Igrzyskach Olimpijskich w 1980 roku.
Euro 1980, Włochy
Pierwsze Mistrzostwa Europy z oficjalną maskotką, którą był Pinokio, zaprojektowany przez mediolańskiego grafika Piero Grattona, odbyły się w roku 1980. Był to również pierwszy turniej, w którym wystąpiło nie cztery, a osiem drużyn w fazie finałowej. Debiut zaliczyła reprezentacja Grecji. Rozgrywki odbywały się na czterech stadionach: w Rzymie, Mediolanie, Neapolu oraz w Turynie.
Po nieudanych dla Niemiec Mistrzostwach Świata w 1978 roku reprezentacja RFN przeszła gruntowną przebudowę pod wodzą nowego trenera Juppa Derwalla, który zastąpił Helmuta Schoena. W składzie znalazły się gwiazdy takie jak Rummenigge, Allofs, Stielike i młody Matthaus. W finale RFN zmierzył się z Belgią, a o zwycięstwie zadecydowała skuteczność Horsta Hrubescha, który strzelił dwa gole. Najlepszym strzelcem turnieju został Klaus Allofs z trzema bramkami.
Euro 1984, Francja
Siódme Mistrzostwa Europy w piłce nożnej można opisać w kilku słowach: osiem drużyn, siedem stadionów, maskotka w postaci koguta o imieniu Peno. Nowością było obecność trzech sędziów z jednego kraju na każdym meczu, a także rezygnacja z organizacji meczu o trzecie miejsce, co skutkowało podzieleniem brązowych medali przez dwie drużyny.
Gwiazdą turnieju był bez wątpienia Francuz Michel Platini, który zdobył dziewięć bramek, został królem strzelców i poprowadził reprezentację Francji do zwycięstwa. W finale w Paryżu, Francja pokonała Hiszpanię 2:0, a wcześniej wygrała wszystkie mecze w grupie, tracąc tylko dwie bramki. Mimo przygotowania 20 kompletnych zestawów medali dla zawodników, organizatorzy zapomnieli o trenerach – selekcjoner Francji, Michel Hidalgo, nie otrzymał złotego medalu.
Euro 1988, RFN
Mistrzostwa Europy w 1988 roku były wyjątkowe nie tylko dla Holandii, ale dla całej Europy. O prawo do organizacji turnieju ubiegało się aż dziewięć państw, ale ostatecznie gospodarzem zostały Niemcy Zachodnie. Finał odbył się na stadionie w Monachium, gdzie Holandia zdobyła swój pierwszy i jak dotąd jedyny tytuł, pokonując w półfinale RFN, a w finale ZSRR.
Skład „Oranje” obfitował w talent, z Van Bastenem, Gullitem, Rijkaardem, braćmi Koeman i innymi wybitnymi piłkarzami, którzy zaprezentowali piłkarską doskonałość. Marco van Basten został królem strzelców turnieju, zdobywając pięć goli. „Pomarańczowy finał” – tak pisały główne gazety w Europie, a gole zdobyte w meczu z ZSRR są nadal pamiętane i odtwarzane.
Euro 1996, Anglia
Mistrzostwa Europy 1996 odbywały się na stadionach w Anglii, ale to Niemcy, wieczni rywale gospodarzy, wypadli najlepiej. Po raz pierwszy w historii turnieju wystąpiło 16 drużyn, a w finale spotkali się Niemcy z Czechami – prawdziwym objawieniem tamtego turnieju. Czeska drużyna składała się z utalentowanego pokolenia piłkarzy, ale Niemcy dysponowali jeszcze lepszym składem z graczy z czołowych europejskich klubów. Obie reprezentacje spotkały się już wcześniej w fazie grupowej, gdzie Niemcy zwyciężyli 2:0.
W finale na stadionie Wembley walka była zacięta. Czesi przez większość drugiej połowy prowadzili w meczu, ale Niemcy zdołali wyrównać i doprowadzić do dogrywki, gdzie obowiązywał przepis o „złotym golu”. Już po 5 minutach dogrywki Oliver Bierhoff strzelił decydującego gola, dzięki czemu Niemcy świętowały swoje pierwsze mistrzostwo Europy po zjednoczeniu kraju.
Euro 2000, Belgia i Holandia
Starcie Francji z Włochami to klasyk wśród najważniejszych turniejów piłkarskich. Finał Mistrzostw Europy w 2000 roku był kolejnym rozdziałem tej rywalizacji i przebiegał w niezwykle zaciętym tempie. Obie drużyny przeszły trudną drogę do finału – Włosi po serii rzutów karnych, a Francuzi dzięki wygranej w dogrywce.
W finale Włosi byli bardzo blisko złota, prowadząc 1:0 aż do doliczonego czasu gry, kiedy to Francuzi zdobyli wyrównującą bramkę. W dogrywce to „Trójkolorowi” zadali decydujący cios, zdobywając swoje drugie mistrzostwo Europy dzięki bramce w ostatnich minutach.
Euro 2004, Portugalia
Portugalia miała zaszczyt organizować finałowy turniej Mistrzostw Europy w 2004 roku, będąc jednym z faworytów po dotarciu do półfinału w Euro 2000. Obok nich do grona głównych pretendentów do tytułu zaliczano Francuzów – obrońców tytułu, Włochów – aktualnych wicemistrzów Europy oraz Niemców, wicemistrzów świata.
Greków nie uważano nawet za poważnych kandydatów do podium, co nie dziwi – ich międzynarodowe osiągnięcia były skromne, z udziałem tylko w jednym mundialu (1994) i jednych mistrzostwach Europy (1980), oba kończące się na fazie grupowej.
Turniej finałowy Grecy rozpoczęli spektakularnie, pokonując w meczu otwarcia faworyzowanych gospodarzy 2:1. Następnie zremisowali 1:1 z Hiszpanią i przegrali 1:2 z Rosją, ale z trudem awansowali do fazy pucharowej. Tam, krok po kroku, przezwyciężali kolejne przeszkody – każdą wygraną kończąc wynikiem 1:0. W ćwierćfinale pokonali Francję, w półfinale Czechy (po dogrywce), a w finale ponownie Portugalię, zamykając tym samym ten sensacyjny turniej.
Ich zwycięstwa nie były może efektowne, a styl gry greckiej drużyny mógł nie zachwycać, ale trener Otto Rehhagel osiągnął niezwykły wyczyn.
Euro 2008, Austria i Szwajcaria
Mistrzostwa Europy rozgrywane w Austrii i Szwajcarii były narodzinami „złotej ery” reprezentacji Hiszpanii. To wtedy pokolenie utalentowanych piłkarzy z Półwyspu Iberyjskiego przełamało klątwę „grają jak nigdy, przegrywają jak zawsze”. Hiszpania zademonstrowała nowy styl, zdominowała rywali, pokazując kompletną kontrolę nad meczem i piłką. W finale Niemcy stawili opór, ale to Hiszpanie strzelili jedynego gola. Po 44 latach Hiszpania ponownie zdobyła złote medale, potwierdzając swoją piłkarską dominację.
Euro 2012, Polska i Ukraina
Turniej w Polsce i na Ukrainie zapisał kolejny rozdział dominacji Hiszpanii w światowym futbolu. Posiadając w swoim dorobku złoto Mistrzostw Europy oraz Mistrzostw Świata z 2010 roku, Hiszpanie przystąpili do turnieju jako faworyci. Pomimo że gwiazdy reprezentacji były starsze, nie straciły na jakości. Hiszpania nie przegrała ani jednego meczu w drodze do finału, a w decydującym spotkaniu zdecydowanie pokonali Włochów 4:0 na stadionie w Kijowie, demonstrując swoją siłę i klasę.
Euro 2016, Francja
Dominację Hiszpanii przerwały cztery lata później ich sąsiedzi, Portugalczykowie, którzy również wykreowali swoje złote pokolenie. W finale Euro 2016 zmierzyły się dwie najsilniejsze drużyny turnieju – Portugalia i Francja. Mimo że bukmacherzy faworyzowali Francję, to Portugalia zdobyła jedyną, decydującą bramkę w dogrywce.
Dla Portugalii było to historyczne zwycięstwo, pierwsze mistrzostwo Europy w historii kraju, które będą mieli szansę obronić podczas Euro 2020.
Euro 2020 było turniejem finałowym Mistrzostw Europy w piłce nożnej mężczyzn, który odbył się w 2021 roku z powodu pandemii COVID-19. Był to wyjątkowy turniej, który odbył się w 11 miastach w 10 różnych państwach.
Podczas Euro 2020 wprowadzono nowości, takie jak system wideo weryfikacji VAR oraz możliwość dokonania pięciu zmian zawodników w trakcie meczu. W finale, który odbył się 11 lipca 2021 roku na stadionie Wembley w Londynie, Włochy pokonały Anglię w rzutach karnych 3:2, zdobywając tytuł mistrzów Europy.
Zwycięzcy Mistrzostw Europy od pierwszej edycji w 1960 roku to między innymi ZSRR, Hiszpania, Włochy, RFN, Czechosłowacja, Francja, Holandia, Dania, Niemcy, Grecja, Portugalia i Włochy.